Endometrioza: Niewidzialna Choroba, Która Dotyka Miliony Kobiet

Czym jest ta tajemnicza choroba?

Endometrioza to stan, w którym tkanka podobna do błony śluzowej macicy (endometrium), która normalnie rośnie tylko wewnątrz macicy i jest wydalana podczas miesiączki, pojawia się poza nią. Może ona umiejscawiać się w różnych miejscach – na jajnikach, jajowodach, otrzewnej, a nawet w jelitach, pęcherzu moczowym czy rzadziej w odległych narządach. Ta "błądząca" tkanka reaguje na cykliczne zmiany hormonalne tak samo jak endometrium w macicy: krwawi i złuszcza się. Ponieważ jednak krew nie ma drogi ujścia, gromadzi się, prowadząc do stanów zapalnych, powstawania zrostów, torbeli (tzw. „torbieli czekoladowych” na jajnikach) oraz silnego bólu.

Skąd się bierze endometrioza? Istnieje wiele teorii, ale żadna nie jest w pełni potwierdzona. Najbardziej znana to teoria wstecznego miesiączkowania, która mówi, że krew miesiączkowa, zawierająca komórki endometrium, cofa się przez jajowody do jamy brzusznej. Inne hipotezy obejmują metaplazję coelomiczną (przekształcanie się innych komórek w komórki endometrialne), rozsiew limfatyczny lub krwionośny (rozprzestrzenianie się komórek przez układ chłonny lub krwionośny), a także czynniki genetyczne i zaburzenia immunologiczne. Prawdopodobnie na rozwój choroby wpływa kombinacja tych czynników.

Rodzaje i stopnie zaawansowania

Endometrioza może przyjmować różne formy, zależnie od miejsca występowania i głębokości naciekania:

• Endometrioza otrzewnowa/powierzchowna: Najczęstsza, charakteryzuje się zmianami na powierzchni otrzewnej (błony wyściełającej jamę brzuszną).
• Endometrioza jajnikowa: Tworzenie się torbieli endometrialnych (endometriomów, zwanych „czekoladowymi”) na jajnikach.
• Endometrioza głęboko naciekająca: Najbardziej agresywna forma, w której zmiany wnikają głęboko w tkanki narządów, takich jak jelita, pęcherz moczowy czy więzadła krzyżowo-maciczne. Może to prowadzić do poważnych dysfunkcji i silnego bólu.
• Adenomioza: Specyficzna forma endometriozy, w której tkanka endometrialna wrasta w ścianę mięśniową macicy.

Stopnie zaawansowania są klasyfikowane według skali Amerykańskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu (ASRM) na cztery stopnie:

• I stopień (minimalny): Niewielka liczba małych, powierzchownych zmian.
• II stopień (łagodny): Więcej powierzchownych zmian, możliwe pojedyncze zrosty.
• III stopień (umiarkowany): Liczne powierzchowne i głębsze zmiany, możliwe torbiele jajnikowe i zrosty.
• IV stopień (ciężki): Rozległe, głębokie zmiany, duże torbiele jajnikowe i liczne, gęste zrosty.

Ważne jest, aby pamiętać, że stopień zaawansowania nie zawsze koreluje z nasileniem objawów. Kobieta z endometriozą minimalną może odczuwać silny ból, podczas gdy inna z rozległymi zmianami może mieć objawy łagodne lub wcale ich nie mieć.

Objawy i długa droga do diagnozy

Endometrioza to prawdziwy kameleon chorobowy. Jej objawy są często mylone z innymi schorzeniami lub po prostu przypisywane „urokowi” bycia kobietą i bolesnym miesiączkom. Do najczęstszych należą:

• Przewlekły ból miednicy: Często nasila się przed i w trakcie miesiączki, ale może występować niezależnie od cyklu.
• Bolesne miesiączki (dysmenorrhea): Intensywniejsze niż typowe skurcze.
• Ból podczas stosunku (dyspareunia): Może być głęboki i bardzo uciążliwy.
• Ból podczas oddawania moczu lub stolca: Zwłaszcza w trakcie miesiączki, jeśli zmiany są w pęcherzu lub jelitach.
• Nieregularne lub obfite krwawienia miesiączkowe.
• Problemy z płodnością: Endometrioza jest jedną z głównych przyczyn niepłodności.
• Przewlekłe zmęczenie, wzdęcia, nudności.

Diagnostyka endometriozy to niestety długa i kręta droga. Średnio diagnoza zajmuje od 6 do 10 lat od wystąpienia pierwszych objawów! Dlaczego tak długo? Częściowo wynika to z mylnej opinii, że silny ból miesiączkowy jest „normalny” i że „tak już jest”. Kobiety są często odsyłane z gabinetu do gabinetu, zanim ktoś poważnie potraktuje ich dolegliwości.

Jak wygląda diagnostyka?

1. Szczegółowy wywiad medyczny: Kluczowy jest opis objawów przez pacjentkę.
2. Badanie ginekologiczne: Lekarz może wyczuć zgrubienia lub guzki.
3. Badania obrazowe: USG (szczególnie przezpochwowe) jest często pierwszym krokiem, pozwalającym wykryć torbiele na jajnikach i zmiany w macicy (adenomiozę). Rezonans magnetyczny (MRI) jest bardziej precyzyjny w lokalizowaniu głęboko naciekających zmian.
4. Laparoskopia: To "złoty standard" w diagnostyce endometriozy. Jest to zabieg chirurgiczny, podczas którego przez niewielkie nacięcie w jamie brzusznej wprowadza się kamerę, aby wizualnie ocenić zmiany. Pobiera się również wycinki do badania histopatologicznego, co jest ostatecznym potwierdzeniem diagnozy.
5. Nowe metody: Pojawiają się innowacyjne rozwiązania, takie jak testy z krwi (np. test EndoRNA), które mogą przyspieszyć diagnozę, choć wciąż są w fazie badań i wdrażania.

Świadomość społeczna i problemy systemowe

Brak świadomości społecznej na temat endometriozy jest jednym z największych wyzwań. Wiele kobiet żyje w przekonaniu, że ich ból jest normalny, co prowadzi do opóźnień w diagnozie i leczeniu. Długotrwałe zmaganie się z bólem ma ogromny wpływ na jakość życia: prowadzi do lęków, depresji, problemów w relacjach intymnych, wykluczenia społecznego i zawodowego.

System opieki zdrowotnej również stoi przed wyzwaniami. Do tej pory leczenie endometriozy często wiązało się z wysokimi kosztami prywatnymi i długim czasem oczekiwania na specjalistyczną pomoc. Na szczęście, w Polsce nadchodzą zmiany!

Dobra wiadomość jest taka, że od 1 lipca 2025 roku leczenie endometriozy ma być refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Wprowadzony zostanie dwupoziomowy model opieki, który ma zapewnić kompleksowe wsparcie:

• Poziom I: Dla pacjentek z podejrzeniem lub wczesną postacią choroby, opieka ma być świadczona w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej i w ambulatorium ginekologicznym.
• Poziom II: Dla pacjentek z zaawansowaną endometriozą, w tym głęboko naciekającą, przewidziano opiekę w centrach doskonałości – wyspecjalizowanych szpitalach, które mają zapewnić interdyscyplinarne leczenie, w tym zaawansowane operacje, fizjoterapię, wsparcie psychologiczne i dietetyczne.

To milowy krok w walce z endometriozą, który ma szansę skrócić ścieżkę diagnostyczną i zapewnić kobietom dostęp do potrzebnej pomocy.

Nadzieja w nauce: Najnowsze badania i leczenie

Leczenie endometriozy jest złożone i często wymaga podejścia wielokierunkowego. Może obejmować:

• Farmakoterapię: Leki przeciwbólowe, hormonalne (np. tabletki antykoncepcyjne, progestageny, analogi GnRH, które wywołują stan pseudomenopauzy).
• Leczenie chirurgiczne: Usunięcie ognisk endometriozy, zrostów i torbieli. W przypadku głęboko naciekającej endometriozy często konieczne są skomplikowane operacje z udziałem chirurgów różnych specjalności.
• Terapie wspomagające: Fizjoterapia uroginekologiczna, psychoterapia, zmiana diety.

Naukowcy nieustannie pracują nad nowymi, bardziej skutecznymi i mniej inwazyjnymi metodami leczenia. Przykładem są antagoniści GnRH, takie jak Elagolix, które oferują nową opcję w farmakoterapii, łagodząc ból związany z endometriozą poprzez zmniejszenie produkcji hormonów jajnikowych.

Endometrioza to nie tylko „bolesne miesiączki”. To poważna, przewlekła choroba, która dotyka miliony kobiet, wpływając na każdy aspekt ich życia. Zrozumienie, świadomość i dostęp do kompleksowej opieki to klucz do poprawy jakości życia pacjentek. Jeśli odczuwasz niepokojące objawy, nie zwlekaj – szukaj specjalistycznej pomocy. Twój ból jest realny i zasługuje na leczenie.